De zomer komt eraan : werken in warme omstandigheden
Actueel 03 mei 2018

De zomer komt eraan : werken in warme omstandigheden

De zomer komt eraan en er zal gewerkt worden bij warme temperaturen. In dit artikel leert u hoe u hierop kunt anticiperen en hoe u preventief te werk kunt gaan.  


Zomerdagen en hittegolven : definities

In België wordt een zomerdag gedefinieerd als een dag waarop de temperatuur de grens van 25°C overschrijdt. Bij een hittegolf is er sprake van een periode van ten minste vijf opeenvolgende dagen waarop de temperatuur hoger is dan 25°C, waarvan ten minste drie dagen met een temperatuur van 30°C of meer (referentieweerstation: Ukkel). Een hittedag is dan weer een dag met een temperatuur boven de 30°C. Deze definities dienen te worden beschouwd in het kader van de traditionele klimatologie. Ze houden enkel rekening met de bereikte maximumtemperaturen gedurende een bepaald aantal dagen.

In 2003 kreeg Europa te maken met een uitzonderlijk lange periode van hoge temperaturen. Kenmerkend was de sterke stijging van het ziektecijfer en de mortaliteit, die bijzonder duidelijk was bij de risicogroepen. Daaruit bleek dat de hoge temperaturen overdag in combinatie met een geringe afkoeling ‘s nachts gedurende meerdere dagen (1 tot 3) een reële invloed konden hebben op de gezondheid van de bevolking en vooral op de gezondheid van ouderen.

In België stuurt het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) een "hittewaarschuwing" uit wanneer een erg warme periode wordt verwacht zowel overdag als ’s nachts gedurende minimaal één tot drie dagen. Het KMI gebruikt een kleurcode (groen – geel – oranje en rood) om de bevolking te waarschuwen voor de risico’s op een hittegolf. Die onderverdeling is gebaseerd op drie categorieën van minimum- en maximumtemperaturen: 16-28°C, 18-30°C en 20-32°C. Zo is er sprake van een rode waarschuwing na drie volledige dagen in de categorie 20-32°C. Het KMI kan die waarschuwingen voor extreme hitte gedurende één of meer dagen enkel uitzenden tussen 15 mei en 15 september. Die informatie, die twee keer per dag wordt bijgewerkt, biedt een voorspelling voor de komende vijf dagen en is beschikbaar voor tien geografische regio’s van het land (de Kust, Brussel, Henegouwen, Oost-Vlaanderen, Luik, enz.).

Afbeelding 1: classificatiesysteem van het KMI rond "hittewaarschuwingen" 


Hitteslag en E.H.B.O.

De symptomen kunnen verschillen van de ene persoon tot de andere, maar mogelijke voortekenen van een hitteslag zijn: plotse grote vermoeidheid, krampen, misselijkheid, versuftheid, duizeligheid, hyperthermie, droge en warme huid, slaperigheid. Lijkt een collega op het werk verward of zelfs euforisch, is hij onverklaarbaar lichtgeraakt of heeft hij griepachtige symptomen, dan moet hij naar een koele plaats worden gebracht en worden aangespoord om een arts te raadplegen. De lichaamstemperatuur kan in dit soort situaties oplopen tot boven de 40°C. Dat is een medische noodsituatie.

Goede reflexen :

  • de hulpdiensten verwittigen
  • het slachtoffer in een frisse en goed verluchte ruimte brengen
  • de kleding van het slachtoffer verwijderen of losmaken
  • het slachtoffer verfrissen met water om zijn lichaamstemperatuur te laten dalen, water over hem sproeien of op een zo groot mogelijk deel van zijn lichaam (hoofd en nek inbegrepen) vochtige doeken aanbrengen (die regelmatig worden ververst)
  • is het slachtoffer bij bewustzijn, laat de persoon dan kleine hoeveelheden fris water drinken
  • is het slachtoffer bewusteloos, plaats de persoon dan in zijdelingse veiligheidshouding in afwachting van de hulpdiensten, na het verrichten van de eerste EHBO-handelingen.

 

Preventieadviezen voor zeer warme dagen

  • Drink ten minste een glas water om de 15-20 minuten, ook als je geen dorst hebt (+/- 3 liter per dag).
  • Draag lichte, ruimzittende kleding die de verdamping van het zweet mogelijk maakt (bv. katoen), in een lichte kleur als er buiten wordt gewerkt.
  • Bescherm je hoofd tegen de zon.
  • Pas je werkritme aan op basis van de warmtetolerantie en organiseer het werk zodanig dat het tempo wordt verlaagd (sneller werken om vroeger te kunnen stoppen, kan gevaarlijk zijn!). Zorg voor een afwisseling van de taken met werkposten die minder zijn blootgesteld aan de warmte.
  • Verminder of spreid intense fysieke inspanningen in de mate van het mogelijke en stel zware taken uit tot de minst warme uren van de dag.
  • Verlicht de werklast met korte cycli werk/rust (bv. elk uur).
  • Vraag en gebruik systematisch de mechanische hulpmiddelen voor heffen en tillen (steekwagen, karretjes, heftoestellen, enz..).
  • Verwijder elke bijkomende warmtebron (schakel niet gebruikt elektrisch materiaal uit).
  • Gebruik een ventilator (enkel als de temperatuur van de lucht niet hoger is dan 32°C).
  • Vermijd het drinken van alcohol.
  • Eet lichte en gespreide maaltijden.
  • Wees extra voorzichtig indien er een medische voorgeschiedenis is en indien men geneesmiddelen neemt (urineafdrijvende middelen, kalmerende middelen, enz.).
  • Staak onmiddellijk elke activiteit zodra je je onwel voelt en waarschuw de collega’s, de leiding, enz. Aarzel niet een arts te raadplegen.
  • Vermijd geïsoleerd werk, zo kunnen de werknemers elkaar in het oog houden (en de symptomen van een hitteslag opmerken).


Wat zegt de wetgeving over hoge temperaturen op het werk ?

Boek V Titel 1 ("Thermische omgevingsfactoren") van de Codex over Welzijn op het werk is de referentiewetgeving inzake thermische omgevingsfactoren op het werk.

Artikel 3 bepaalt dat de werkgever een risicoanalyse uitvoert van de thermische omgevingsfactoren van technologische of klimatologische aard die aanwezig zijn op de arbeidsplaats.

Die risicoanalyse dient rekening te houden met seizoenschommelingen, dus ook met hittegolven. Op basis van die risicoanalyse bepaalt de werkgever de gepaste preventiemaatregelen. Het begrip thermisch comfort wordt in het K.B. verbonden met de norm NBN EN ISO 7730 "Ergonomie van de thermische omgeving: analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekening van de PMV- en PPD-waarden en door criteria voor de plaatselijke behaaglijkheid”.

Artikel 5 van het koninklijk besluit geeft de actiewaarden voor blootstelling. Er zijn verschillende wettelijke waarden, afhankelijk van de fysieke werkbelasting, en vijf categorieën (zeer licht / licht / halfzwaar / zwaar / zeer zwaar).

Voor de blootstelling aan koude biedt de wet blootstellingswaarden in graden Celsius. Dat onderdeel van de wet zal echter niet worden besproken in dit artikel. Voor de blootstelling aan warmte bepaalt de wet waarden uitgedrukt in de vorm van de WBGT-index (Wet Bulb Globe Temperature). Die index mag zeker niet worden verward met de luchttemperatuur. Hij wordt berekend op basis van een formule die rekening houdt met andere parameters dan de primaire klimatologische parameters. De WBGT-index is vooral nuttig in het kader van de beoordeling van de blootstelling aan warmte van technologische aard (bv. staalindustrie, glasblazerij, enz.) en voor een dagelijkse blootstelling van 8 uur, met eventueel een afwisseling tussen aanwezigheid op de werkpost en rusttijd. Een WBGT-index meten in de kantoorruimte, zelfs tijdens een hittegolf, heeft dus geen enkele zin, zal niets opbrengen en het resultaat zal ruim onder de wettelijke waarden liggen. Er moet echter rekening worden gehouden met het feit dat een periode met hoge temperaturen de belasting nog kan verhogen in werksituaties waar blootstelling aan de warmte heel het jaar door een risico is.

Artikel 6 van de wet gaat over het feit dat, wanneer de heersende temperaturen wegens technologische of klimatologische redenen de actiewaarden kunnen overschrijden, de werkgever op basis van de risicoanalyse overgaat tot de opstelling van een programma van technische en organisatorische maatregelen om de blootstelling en de daaruit voortvloeiende risico’s te voorkomen of tot een minimum te beperken.


Hittegolf : Is het nuttig om metingen uit te voeren ?

Wanneer je tijdens zeer warme dagen metingen uitvoert of laat uitvoeren in zones waar de omgevingstemperatuur heel het jaar door gematigd is (bv. een kantoorruimte), dan zal je enige vaststelling zijn : het is warm!

  • Heb je daarvoor metingen nodig door specialisten met professioneel materiaal ? Nee !
  • Zal je de wettelijke waarden overschrijden die verwijzen naar beroepen uit bv. de staalindustrie ? Nee !
  • Moet het werk worden stopgezet ? Nee !
  • Moeten de metingen plaatsvinden om 8 uur ‘s morgens, rond de middag of om 16 uur ? En moet er worden gemeten in het warmste kantoor of in het kantoor dat het minst blootgesteld is aan de zon ?
  • Het resultaat van de meting is 31°C. Wat voor verschil zou het hebben gemaakt als het resultaat 33°C was geweest ? Geen enkel.

Bovendien zijn hittegolven in België van relatief korte duur (2015 : 6 dagen, 2016: 5 dagen. Bron: KMI).

  • Betekent dit dat er voor de werknemers helemaal niets kan worden ondernomen tijdens een hittegolf ? ZEKER NIET !!! Een heleboel maatregelen kunnen en moeten worden genomen om op een optimale manier te kunnen omgaan met die zomerse periodes.

 

Hoe kunnen we zo goed mogelijk omgaan met periodes met zeer hoge temperaturen op de werkvloer ?

Eén antwoord : anticiperen.

Die paar dagen per jaar plannen en organiseren is zonder twijfel de beste oplossing. Het is van het grootste belang voor de werknemers dat hun welzijn wordt gegarandeerd. Voor bedrijven is het noodzakelijk dat ze tijdens die periodes met hoge temperaturen zo goed mogelijk kunnen blijven werken. Als daar vooraf over is nagedacht en onderhandeld, voordat het weersverschijnsel zich voordoet, dan is dat een goede zaak voor iedereen binnen het bedrijf.

Bedrijven krijgen de raad om op voorhand na te denken over de manier waarop ze zullen omgaan met periodes met hoge temperaturen, wat betreft zowel het soort in te voeren preventiemaatregelen als de voorwaarden voor de toepassing van hun hittegolfplan. Dat plan zou in het ideale geval moeten worden opgesteld in onderhandeling en overleg met de hiërarchische lijn en met de werknemers of hun vertegenwoordigers. Het advies van de preventieadviseur-arbeidsgeneesheer kan vereist zijn en het hittegolfplan kan ook worden voorgesteld in de vergadering van het CPBW.

De toepassing van het plan : om het fenomeen hittegolf objectief te maken, raden we aan om zich te baseren op de informatie van het KMI, op het moment zelf, maar ook voor de komende 5 dagen. Na overleg kan worden beslist om het hittegolfplan in werking te stellen wanneer het KMI "gele", "oranje" of "rode" dagen aankondigt. Preventiemaatregelen kunnen ook geleidelijk aan worden ingevoerd, volgens de door het KMI aangekondigde niveaus.

Verschillende soorten preventiemaatregelen zijn mogelijk:

  • organisatorische maatregelen (bv.: zomerregeling, afwisseling van de taken, vermijden van geïsoleerd werk, enz.)
  • technische maatregelen (ter beschikking stellen van een ventilator, aanpassing van de werkkledij, enz.)
  • maatregelen die te maken hebben met EHBO (bv.: een procedure opstellen voor het naar huis begeleiden van een werknemer met een hitteslag, EHBO, enz.).

De preventiemaatregelen die het bedrijf neemt, kunnen variëren, afhankelijk van de verschillende beroepen en de bijbehorende vereisten, of ook afhankelijk van de gebouwen.

Hieronder een voorbeeld van een plan voor het omgaan met periodes met zeer hoge temperaturen. Dit plan is niet volledig: er kunnen een aantal maatregelen aan toegevoegd worden. Niet alle voorgestelde maatregelen kunnen worden toegepast in alle bedrijven. Het gaat erom na te denken over hoe dit hittegolfplan zo goed mogelijk kan worden aangepast aan de vereisten van elk bedrijf.

 

 

Emmanuel Fabiocchi
Preventieadviseur-ergonoom