Falen : een andere vorm van leren

Hoe meer de bedrijven hun strategie toespitsen op het verheerlijken van prestaties, perfectionisme en foutloos werk, hoe meer hun medewerkers bang worden om fouten te maken, en hoe minder ze zullen leren uit hun fouten.

Falen, een ingesteldheid

Als coach worden we beroepshalve vaak geconfronteerd met mensen die zich heel slecht voelen door de druk die ze ervaren op hun werk. Dat slechte gevoel leidt tot een toenemende angst, zo niet berusting, waardoor ze heel vaak hun vermogen verliezen om keuzes te maken, zelfs hun vermogen om hun competenties ten volle te benutten :

• “Als ik eronderdoor ga, kan ik mijn carrière wel vergeten…”
• “Welk bedrijf gaat me nog willen aannemen als ze horen dat ik thuis zit met een burn-out?”
• “Als ik faal, gaan ze denken dat ik niet op de juiste plaats zit.”

We kunnen talloze voorbeelden aanhalen die illustreren hoe moeilijk het is om ons kwetsbaar op te stellen, terwijl ons inwendig veiligheidsgevoel en ons evenwicht erdoor worden bedreigd. Nochtans is het wellicht juist op die momenten dat we moeten durven “afstand te nemen” van onszelf en van de anderen, zodat we alle kansen om te veranderen kunnen zien die onze fouten ons bieden.

Is het op zich al geen verloren zaak wanneer we iets blijven doen dat niet werkt, in de overtuiging dat we zo onze situatie kunnen veranderen ? We zijn niet in staat om te veranderen wat er gebeurd is. Maar we kunnen wel proberen om onszelf te veranderen, of op zijn minst anders te gaan kijken naar de manier waarop we functioneren. Die open geest is een moedige en positieve beslissing die we kunnen bevestigen door onszelf de volgende uitspraken voor te houden, vooral wanneer het ons aan zelfvertrouwen ontbreekt :

• Ik ben bekwaam
• Ik kan het
• Ik heb de middelen om te slagen
• Ik heb het recht om te falen
• Ik heb het recht om fouten te maken
• Ik heb het recht om niet perfect te zijn

Onvolmaaktheid is menselijk

Ik beweer net het tegenovergestelde van diegenen die denken dat slagen in het professionele leven overeenkomt met feilloze prestaties leveren en zich opwerpen als een dreigende en dominante autoriteit, met als motto 'verdeel en heers'. We kunnen allemaal fouten maken, en net dat maakt ons menselijk : ons vermogen om te erkennen dat we “volmaakt onvolmaakt” zijn. We hebben allemaal al minstens een keer het gevoel gehad gefaald te hebben in het behalen of realiseren van een bepaald doel, een doelstelling, een ambitie. Als we enkel onze fouten of mislukkingen met de vinger wijzen, dan richten we onze blik op het verleden. Als we onze blik op een “nabije toekomst” richten, dan geven we betekenis aan wat er is gebeurd, door er lessen uit te trekken en door uit onze comfortzone te durven komen.

Ik ben vaak verrast als ik werknemers hoor die net een functioneringsgesprek hebben gehad en het onaangename gevoel hebben dat alleen hun fouten aan bod zijn gekomen. Moeten we niet meer waarde hechten aan diegenen die hun fouten hebben erkend en er betekenis aan hebben gegeven door hun houding aan te passen? Wanneer we een management dat de aandacht richt op mislukkingen en fouten om schuldigen te kunnen aanwijzen, of dat fouten alleen maar beschouwt als een vorm van incompetentie van “nietsnutten”, afwijzen, erkennen we meteen ook het bestaan van een management dat moedig, verantwoordelijk en vernieuwend is, dat medewerkers het recht geeft om risico's te nemen, zich te vergissen, fouten te maken en vooral te leren om zich te herpakken. En zoals Tal Ben Shahar het zo mooi zegt: “Leer te falen, anders faalt u te leren”¹.

Leren van fouten

Thomas Edison, de geniale uitvinder van onder meer de gloeilamp, zei dat hij er bijzonder trots op was zoveel succes te hebben gekend, omdat hij van de ene mislukking naar de andere was gegaan. En wanneer hem werd gevraagd naar zijn mislukkingen, zei hij graag dat hij niet gefaald had, maar dat hij tienduizend mogelijkheden had gevonden, die er geen waren.

Opdat we zouden durven te steunen op onze mislukkingen om te durven slagen, dienen enkele voorwaarden vervuld te zijn.

In de eerste plaats : onze mislukkingen leren erkennen.

We laten ons niet graag op een fout betrappen, want we zijn misschien niet blij met kritiek op onze manier van handelen. Om onszelf te beschermen kunnen we dan, in een zeer menselijke reflex, de ander met de vinger wijzen en onszelf afschermen in een soort ontkenning van onze verantwoordelijkheid. We geloven dat we zo in een comfortzone blijven, maar mettertijd kan dit net zeer oncomfortabel worden. We kunnen de ander niet veranderen. We kunnen hem eventueel wel beïnvloeden door onze eigen houding te veranderen, of de manier waarop we terugkijken op de situatie. Hoe kunnen we dan iets leren van onze fouten, als we ons niet bewust zijn van onze eigen verantwoordelijkheid erin ? Ik nodig ieder van ons uit om af en toe eens stil te staan en onszelf een spiegel voor te houden. Het beantwoorden van de onderstaande vragen kan ons helpen om een andere weg in te slaan :

• Waar schoot ik tekort in iets dat van mij afhangt?
• Welk gevoel heb ik daarbij?
• Wat heb ik gedaan om die mislukking aan te trekken?
• Aan welke belangrijke behoefte kon niet worden voldaan?
• Wat kan ik proberen te doen om die niet-ingeloste behoefte te vervullen?
• Vervolgens ons kwetsbaar durven opstellen.

In de bedrijfswereld hoor je niet zelden dat het gevaarlijk is om zich kwetsbaar op te stellen. Ik herinner me een werknemer die geen hulp wou zoeken, ook al zat hij in een impasse. Hulp vragen betekende voor hem het risico nemen om incompetent over te komen. Hij vergat helaas dat sterktes en zwaktes deel uitmaken van onze menselijkheid en onze eigenheid. We moeten leren om ze op een juiste manier onder controle te houden in plaats van ons erdoor te laten overspoelen. Elke actie heeft een prijs. Maar geen actie ondernemen kost op middellange termijn veel meer.

Je hoeft maar te kijken naar het toenemend aantal mensen dat kampt met een burn-out, doordat ze hun echte behoeften niet durven uit te spreken.

Of, met de woorden van Philippe Cochinaux ² : “Als je je leven opbouwt op basis van je sterktes, dan loop je het risico dat je diep valt wanneer het door elkaar wordt geschud, want precies op dat moment ontdek je op een pijnlijke manier opnieuw de kwetsbaarheid waarvan je je niet bewust was”.

Misschien kunnen we onszelf eraan herinneren dat “je sterkte tonen soms een zwakte kan zijn, terwijl je zwakte tonen soms een sterkte kan zijn”.

En vooral beseffen dat we niet onze mislukkingen zijn.

Charles Pépin³ deed deze opvallende uitspraak: “Mislukken betekent niet dat je een mislukkeling bent”. Een manager legde uit hoe hij “blokkeerde” terwijl hij voor een publiek sprak. Aangezien dat niet de eerste keer was, trok hij daaruit de conclusie dat “hij een nul was en dat de fout bij hem lag”. Ieder van ons die een mislukking kan meemaken, dient zich, op het gevaar af zich vernederd of beschaamd te voelen, in zijn binnenste goed bewust te worden van het volgende :

• Ik ben niet wat ik doe.
• Ik ben veel meer dan mijn fouten.

Onze fouten en mislukkingen komen tot uiting in het niet volgens plan verlopen van gedrag, een gebeurtenis, een doelstelling. Door ze in een context te plaatsen, kunnen we de draagwijdte ervan relativeren en vermijden dat we ons erdoor laten definiëren. Al te vaak hangt de angst om fouten te maken samen met de waarde die we hechten aan onszelf en/of aan “wat ze zullen zeggen”. Maar als we een lijst maken van wat we allemaal realiseren op een dag, een week tijd, dan zien we wellicht dat onze successen veel talrijker zijn dan onze mislukkingen. Ons gewenste gevoel van eigenwaarde en ons zelfvertrouwen moeten worden gevoed door onze durf om terug op te veren en ons te voeden met kleine en grote dingen die ons energie geven in het huidige moment.

We kiezen zelf waaraan we onze energie willen besteden.

We mogen niet vergeten dat een mislukking pas echt een mislukking wordt als we er niets mee doen.

Tot slot het recht op slagen cultiveren

We kunnen dus veel leren uit onze mislukkingen, maar net zo goed uit onze successen: die vormen een bron waaruit geweldige lessen kunnen worden geleerd. Als we durven lessen te trekken uit onze successen, kunnen we ons vaak de strategieën die werken eigen maken, en die kunnen zeer handig zijn wanneer we struikelen. We hebben dan een “doos met succesformules”. Die is van onschatbare waarde, want ze bevat alle positieve ervaringen die we hebben opgedaan in de loop van ons leven. Af en toe moeten we die doos openen om er de energie uit te halen die we nodig hebben om vooruitgang te boeken, door te gaan en er weer bovenop te komen na een tegenslag.

Ik nodig je dan ook uit om jezelf regelmatig enkele vragen te stellen :

• Wat heb ik gedaan waarop ik trots ben?
• Wat zijn mijn mooiste realisaties?
• Hoe heb ik dat aangepakt?
• Hoe kan ik datgene wat ik heb geleerd en dat werkt, nog beter ontwikkelen?
• Wat is de kleinste stap die ik vandaag kan zetten en die me een gevoel van succes zou geven?

Ik zou je dus willen uitnodigen om - berekende - risico's te nemen.

Want, met de woorden van Charles Pépin⁴ : “Echt falen zou zijn nooit te hebben gefaald : dat zou betekenen dat we nooit risico's hebben genomen”.

Meer informatie over onze individuele en collectieve begeleiding vind je op www.bao-group.be.

Gaëtan Vandamme, senior coach en trainer coach van de BAO Group en trainer bij BAO Elan Vital, het instituut voor coaching

Referenties

1 “L’apprentissage de l’imperfection”, Tal Ben-Shahar, uitg. Belfond.
2 “Chemins vers le bonheur”, Ph. Cochinaux o.p., uitg. Fidélité/Salvator.
3 “Les vertus de l’échec”, Charles Pépin, uitg. Allary.
4 “Les vertus de l’échec”, Charles Pépin, uitg. Allary.

Dit artikel verscheen eveneens in Psychologies magazine (Franstalige editie), november 2017.