Een kopje koffie: sommigen kunnen niet zonder, anderen drinken het zelden of nooit, maar kan het echt kwaad ? In dit kort overzicht zetten we de belangrijkste wetenschappelijke feiten met betrekking tot koffie uiteen.
Cafeïne (ook wel coffeïne of theïne genaamd) is een psychoactieve organische molecule die van nature aanwezig is in een groot aantal planten of plantbereidingen zoals koffie, thee, cacao, cola, guarana, maté, enzovoort.
Er bestaat een brede consensus dat een dagelijks verbruik boven 500mg (5-7 kopjes koffie of 7-9 kopjes thee) een significant risico voor de gezondheid betekent en dat dit dus als bovenmatig kan worden beschouwd. Regelmatig verbruik van grote hoeveelheden cafeïne kan aanleiding geven tot een hele reeks symptomen zoals rusteloosheid, angstgevoelens, prikkelbaarheid, opwinding, spiertrillingen, slapeloosheid, hoofdpijn, toegenomen urineafscheiding, zintuigstoornissen (tinnitus), cardiovasculaire stoornissen (tachycardie, aritmie) en maag-en darmklachten (misselijkheid, braken, diarree). Wat betreft kankerverwekkende effecten lijkt het bewezen dat cafeïnehoeveelheden onder de 500mg/dag geen gevaar met zich meebrengen.
De inname van cafeïne gebeurt bij volwassenen voornamelijk onder de vorm van koffie en thee, dat meestal slechts de helft van de hoeveelheid cafeïne bevat ten opzicht van koffie. Een kopje koffie kan wel wisselende hoeveelheden bevatten afhankelijk van de aarde en herkomst van de koffie en de bereidingswijze ervan (in toenemende concentratie: filter, percolator, espressomachine). Kinderen en adolescenten nemen vooral cafeïne op via frisdranken en thee. Pure chocolade bevat belangrijke concentraties cafeïne maar draagt bij normaal gebruik nooit bij tot overschrijding van grenswaarden, dit in tegenstelling tot energiedranken en energy shots.
Onderstaande tabel geeft de hoeveelheden cafeïne weer aanwezig in verschillende producten.
| Product |
| Min/max (mg) |
| Koffie (150 ml = 1 kopje) | 80 - 100 | 40 - 150 |
| Thee (150 ml = 1 kopje) | 40 - 50 | 30 - 70 |
| 250 ml frisdrank (max. 150 mg/l) | 30 | 20 - 37 |
| 250 ml energiedrank | 80 | 60 - 80 |
| 1 portie 'energy shot' (50 - 100 ml) | 80 | 60 - 80 |
| Chocolade (30 g) (afh van % cacao) | 20 | 5 - 35 |
Op basis van wetenschappelijke inzichten kunnen wij volgende adviezen geven in verband met cafeïnegebruik.
1. Algemene grenswaarde voor volwassenen: 5,7 mg/kg/dag (400 mg/dag voor 70 kg). Tot deze dosis zijn er geen nadelige effecten ; bij overschrijden kunnen mogelijk wel nadelige effecten optreden. Voor volwassenen komt dit neer op maximaal 4-5 kopjes koffie of max. 7-9 kopjes thee per dag.
2. Vermijd zo veel mogelijk frisdranken, energiedranken of energy shots. Ze kunnen ertoe leiden dat men de cafeïne-grenswaarde gemakkelijker overschrijdt. Bovendien kan de suiker leiden tot suikerziekte, overgewicht, dure tandingrepen, enzovoort.
3. De grenswaarde is lager voor volwassenen met angstproblemen: 3mg/kg/dag (200mg, 2-3 kopjes koffie) kan reeds leiden tot angsten.
4. De grenswaarde is eveneens lager voor zwangere en zogende vrouwen en vrouwen met een onmiddellijke kinderwens: absoluut maximum 300 mg/dag, liefst 200mg/dag (2 kopjes), recente studies suggereren zelfs lagere grenswaarden.
5. De grenswaarde voor kinderen is eveneens lager namelijk 2,5mg/kg/dag (max. 1 sterke koffie). De beschikbaarheid en inname van energiedranken en energy shots wordt best vermeden. Kinderen zijn bij dezelfde dosissen gevoeliger dan volwassenen voor angstgevoelens en slaapstoornissen.
6. Een aantal personen, maar niet iedereen, kan inslaapmoeilijkheden vertonen bij cafeïneconsumptie voor het slapengaan.
7. Sommige personen kunnen overgevoelig zijn voor cafeïne en vermijen dus best een overmatige inname. Dit is in het bijzonder van toepassing voor volgende aandoeningen:
a. Angstige personen, zenuwachtige personen (max 200mg/dag)
b. Blaasinstabiliteit (grenswaarde 200mg)
c. Hyperthyroïdie (grenswaarde 100 mg, maar beter weglaten
d. Levercirrose (grenswaarde 100 mg, maar beter weglaten
e. Al deze personen en ook personen met epilepsie en hartritmestoornissen spreken hier best over met hun specialist.
8. Vermijd de combinatie met alcohol. Immers cafeïne maskeert de dronken toestand.
9. Wil je je cafeïne (koffie) verbruik verminderen? Ontwenningsverschijnselen (hoofdpijn, vermoeidheid,…) zijn frequent in de eerste week, daarna veel minder. Volhouden is dus de boodschap, en zoals bij elke gedragsverandering: kies het geschikte moment en een beloning.
10. Toch op zoek naar een stimulerend middel ? Drink eerder voldoende water, zeker bij het middageten dat u slaperig kan maken doordat alle bloed aan de vertering wordt besteed ten nadele van de hersenen.
Moeten we nu de koffieautomaat uit de refter bannen? Neen, naast ongewenste effecten kan cafeïne ook gunstige effecten hebben zoals verhoogde concentratie, alertheid, minder fouten, of gewoon omdat we het graag lusten en even een praatje kunnen slaan met de collega’s. Het is gewoon zaak, zoals steeds, om niet te overdrijven met het koffieverbruik.
Bronnen :
- Advies van de Hoge Gezondheidsraad (België) nr. 8689 : "Gebruik van cafeïne in voedingsmiddelen" (2012)
- Nawrot P, Jordan S, Eastwood J, Rotstein J, Hugenholtz A, Feeley M. Effects of caffeine on human health. Food Addit Contam 2003;20(1):1-30.
Mathieu VERSEE
Preventieadviseur-arbeidsgeneesheer
Wetenschappelijk adviseur
Cohezio