Prikongevallen en accidentele blootstelling aan bloed en andere besmettelijke bronnen

Waar met scherpe naalden gewerkt wordt, zoals bijvoorbeeld in ziekenhuizen of thuisverpleging, bestaat het risico op prikongevallen. In de wetgeving rond biologische agentia vinden we een hoofdstuk over de verplichtingen van de werkgever rond prikongevallen en andere situaties waarbij men kan worden blootgesteld aan bloed of ander potentieel geïnfecteerde bronnen (bv bepaalde lichaamsvochten). De term “prikongeval” wordt dan ook in een betekenis gebruikt die ruimer is dan louter het zich prikken aan een naald.

Een werkgever van personeel of (onder)aannemers die risico lopen op prikongevallen of blootstelling aan bloed e.d. moet

• een risicoanalyse uitvoeren
• specifieke preventie- en veiligheidsmaatregelen nemen
• het personeel adequaat opleiden en informeren
• een meldings- en opvolgingsprocedure opzetten

Risicoanalyse

In het kader van de risicoanalyse moet de werkgever alle situaties onderzoeken waarin de werknemers tijdens de uitoefening van hun werk verwond en/of geïnfecteerd kunnen worden als gevolg van blootstelling aan bloed of ander potentieel infectiemateriaal.  Bij deze analyse houdt de werkgever o.m. rekening met :

• De techniek en het gebruikte materiaal
• De organisatie van het werk
• De arbeidsomstandigheden
• Het kwalificatieniveau
• Arbeidsgerelateerde psychosociale factoren
• De invloed van de omgevingsfactoren op het werk.

Preventiemaatregelen

• Beëindigen van het onnodig gebruik van scherpe medische instrumenten door de werkwijze(n) te wijzigen
• Verbieden van het terugzetten van doppen op naalden
• Vaststellen en uitvoeren van veilige procedures voor het gebruik en de verwijdering van scherpe medische instrumenten en besmet medisch afval.  Deze procedures worden regelmatig beoordeeld.
• Opstellen van duidelijk gemerkte en technisch veilige containers, zo dicht mogelijk bij de zones waar deze instrumenten worden gebruikt
• Wijzen op de verschillende risico’s
• Bewustmaking door de ontwikkeling van activiteiten en promotiemateriaal in samenwerking met het comité
• Verstrekken van informatie over beschikbare hulpprogramma’s
• Bevorderen van goede praktijken inzake de preventie, melding en registratie van incidenten en ongevallen
• Beschikken over richtlijnen en procedures.

Er zijn tegenwoordig systemen op de markt die enige bescherming bieden tegen het risico : op het einde van de bloedafname wordt een bescherming over de naald geschoven waardoor het risico op prikken teruggebracht wordt (zie bovenstaande foto).

Dit is echter niet altijd de ideale oplossing : veel hangt er immers van af met welk systeem de gebruiker van de naald het meest vertrouwd is. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat iemand die plots met een ander systeem moet werken dan wat hij gewoon is, een grotere kans loopt om een ongeval te veroorzaken

De verplichting om informatie en gebruiksaanwijzingen te geven

De werkgever voorziet in een adequate opleiding aan zijn werknemers over de richtlijnen en de procedures in verband met verwonding en/of infectie door een scherp medisch voorwerp. Bijzondere aandacht moet men besteden aan:

• Het juiste gebruik van elke scherp medisch voorwerp en de juiste verwijdering ervan
• De risico’s verbonden aan de blootstelling aan bloed en lichaamsvochten
• De te nemen preventiemaatregelen, waaronder de persoonlijke beschermingsmaatregelen en de te verstrekken vaccinaties
• De meldings-, reactie- en de opvolgingsprocedures en hun betekenis
• Maatregelen te nemen bij letsel.

Meldingsprocedure

Bij ongeval of incident met een scherp medisch instrument of bij accidentele blootstelling aan bloed en andere potentieel infectiebronnen, dient de werknemer onmiddellijk melding te maken aan de werkgever en de interne dienst.  Na de melding moet werkgever volgende maatregelen nemen :

• Onmiddellijk ervoor zorgen dat de gewonde werknemer wordt verzorgd en voorzien in de nodige medische onderzoeken alsook een passend medisch gezondheidstoezicht
• Onderzoek naar de oorzaken en de omstandigheden
• Het ongeval of incident moet geregistreerd worden
• In geval van een letsel, en na advies van de preventieadviseur-arbeidsarts, vervolgmaatregelen overwegen zoals  psychologische ondersteuning  en medische behandeling.

(Onder)aanneming

Indien de werkgever werkt met aannemers of onderaannemers waarvan de werknemers ook blootgesteld zijn aan de risico’s van prikongevallen, zijn een aantal specifieke verplichtingen van toepassing:

• Informatie moet worden verschaft aan deze aannemers over de risico’s van prikongevallen en de te nemen preventiemaatregelen
• Hij moet zich ervan vergewissen dat deze werknemers de nodige opleidingen en instructies ontvangen
• Hij moet de deze werknemers toelichten over de risico’s en de te nemen preventiemaatregelen
• Hij moet ervoor zorgen dat de aannemers de maatregelen inzake de preventie naleven.
   

Risico en verzorging

Het meest besmettelijk bij een prikongeval is hepatitis B. Hepatitis C is 10 x minder besmettelijk, en HIV 100 x minder. Wie ingeënt is tegen hepatitis B is hiertegen beschermd, maar helaas is er momenteel nog geen vaccin tegen hepatitis C of HIV op de markt.

Minder geweten is dat een prikongeval ook een ernstige psychologische schok teweeg kan brengen.

Personen die werden blootgesteld aan een mogelijke besmetting dienen er ook over te waken dat zij aan veilig seksueel contact doen gedurende de periode dat er nog geen duidelijkheid is over het al dan niet besmet zijn !    

Verzorging

Volgende stappen worden ondernomen, in de hieronder weergegeven volgorde :

• overvloedig spoelen van de huid, wonde, slijmvlies
• desinfecteren van de wonde
• verzorgen van de wonde
• bloedafname door arts. Hiervoor is de “informed consent” (geïnformeerde toestemming) nodig. De patiënt ondertekent hiervoor een formulier.

Binnen de 24 uur moet het bloed van de bron worden genomen om te kijken of het besmet is. Is er geen enkele besmetting (hepatitis B, C of HIV) dan kan degenen die blootgesteld werd aan het bloed niet besmet zijn. Toch kan het door de arts nodig worden geacht een verdere opvolging te doen.

De bloedafname dient ook naar de arbeidsarts van de externe preventiedienst te worden doorgestuurd. Ook dient deze een kopie te ontvangen van de ongevalaangifte, ingevuld door de behandelend arts.

De werkgever maakt binnen één maand afspraak met de arbeidsarts van de externe dienst. De arbeidsarts zal aan de werknemer de te nemen stappen en de opvolging uitleggen.

De arbeidsarts geeft het incident aan bij Fedris (Federaal Agentschap voor Beroepsrisico’s), indien er sprake is van besmetting.

Meer info

Voor meer info rond de concrete invulling van een prikongevallenbeleid, raadpleeg uw arbeidsarts-preventieadviseur.

Codex Boek VII : Biologische agentia Titel 1 Algemene Bepalingen
Advies Hoge Gezondheidsraad nr. 8429