Bore-out : wanneer verveling op het werk je ziek maakt

Tijd doorbrengen met online filmpjes te bekijken, surfen op het internet, de uitvoering van je taken overdreven rekken... allemaal omdat je te weinig werk hebt of het werk je niet interesseert. Dat is de dagelijkse realiteit voor veel werknemers – veel meer dan we zouden denken. Bore-out, minder bekend (want minder gemakkelijk toe te geven) dan zijn tegenpool burn-out, is nochtans ook een belangrijke bron van lijden op het werk, die kan uitmonden in een ernstige staat van depressie. Wat zijn de oorzaken van een bore-out ? Op welke signalen moet je letten ? Hoe kan je verveling op het werk tegengaan ?

 “Wanneer ik op het werk aankom, weet ik al dat mijn taken niet meer dan twee uur van mijn werkdag van acht uur in beslag zullen nemen”, zegt Noëlle, secretaresse. “Ik houd me bezig met de post. Ik open hem, brief per brief, sorteer hem, verdeel hem, en hop: m’n dag zit erop rond 10.30 uur. Ik heb wel af en toe nog een telefoontje, maar niet genoeg om me echt bezig te houden..." ”

Wanneer de werktijd langer is dan nodig voor de hoeveelheid uit te voeren taken, kan de verveling toeslaan en leiden tot een bijzonder type van professionele uitputting : de bore-out. .

Dit onlangs erkende fenomeen (genoemd naar ‘boring’, Engels voor ‘saai’) werd voor het eerst benoemd en beschreven in 2007 door twee Zwitserse bedrijfsconsulenten, Peter Werder en Philippe Rothlin, nadat zij hadden vastgesteld dat heel wat werknemers last hadden van verveling op het werk.

De bore-out werd nog maar weinig bestudeerd, maar volgens sommige auteurs (Christian Bourion en Stéphane Trebucq in 2011 in het Revue internationale de psychologie et de gestion des comportements organisationnels) zou tot 30 procent van alle werknemers erdoor worden getroffen. Er rust nog een relatief groot taboe op dit fenomeen in onze maatschappij, want in een context van hoge werkloosheidscijfers is het niet echt bon ton te klagen over verveling op het werk. .

Hoe uit een bore-out zich ?

Een bore-out is een psychologische toestand, veroorzaakt door een gebrek aan prikkels en ontevredenheid als gevolg van een onvoldoende stimulerende werkomgeving. Die toestand uit zich op drie manieren :

• Een crisis door het gebrek aan zin en betekenis van het werk (de werknemer ervaart zijn werk als nutteloos) 
• Eeen crisis door verveling op het werk
• Het gevoel niet te kunnen evolueren in de onderneming (geen mogelijkheden tot ontwikkeling op het werk).

Deze toestand van extreme verveling kan gelijkenissen vertonen met de symptomen van een depressie. Niets te doen hebben kan bijvoorbeeld leiden tot apathie, tot het feit dat je nergens meer zin in hebt, noch op het werk, noch daarbuiten. Als werknemer raak je dan verstrikt in dit gevoel van nutteloosheid en voel je je geblokkeerd in deze situatie.
Verveling op het werk heeft verschillende dimensies: een affectieve, cognitieve en gedragsmatige dimensie. Cognitief vertaalt zich dit in een gebrek aan aandacht en dagdromen. “Ik denk altijd maar aan mijn vakantie, ik stel plannen op, beeld me de activiteiten ginder in.” Een ander voorbeeld is dat je tijdens de werktijd andere activiteiten onderneemt, zoals tijdschriften lezen of kletsen met collega’s. “Nadat ik de post heb verdeeld, begin ik te breien”, aldus Noëlle. “Dat is een van mijn hobby’s. Aangezien mijn werkdag stopt om 10.30 uur, heb ik daar ruim de tijd voor. Ik wissel af tussen breien en doelloos surfen op het net. Zo krijg ik de tijd om.”

Frustratie en fysieke nervositeit zijn dan weer de gedragsmatige uitingen van verveling op het werk.

Bore-out versus burn-out

Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen bore-out en burn-out. Beide concepten worden immers gekenmerkt door dezelfde criteria. Een burn-out is ook een proces van professionele en mentale uitputting. Maar in tegenstelling tot de bore-out is die doorgaans gekoppeld aan een te zware werklast. Een burn-out onderscheidt zich echter door het feit dat je mentaal afstand neemt van het werk, door cynisch te worden of het werk te depersonaliseren. Het is ook een resultaat van een gebrek aan professionele efficiëntie, daar waar een bore-out vooral wordt gekenmerkt door professionele ontevredenheid door een gebrek aan stimulering. Marc, arts, getuigt: “Ik herken mezelf niet langer in dit beroep, dat nochtans mijn passie was. Ik red het niet. Ik slaag er niet meer in efficiënt te zijn en mijn werk af te krijgen. De stapel dossiers groeit elke dag, opnieuw een blijk van mijn inefficiëntie. In plaats van over personen heb ik het enkel nog over symptomen, organen, lichaamsdelen, enz. Alles wordt gedepersonaliseerd om een zekere afstand te bewaren. Ik ben zo moe... Er zijn dagen dat ik het allemaal wil opgeven om te kunnen ontsnappen."

Wat zijn de oorzaken van verveling op het werk ?

De duidelijkste oorzaak van verveling is de uitvoering van monotone taken en repetitief werk in korte cycli, wat vaak voorkomt wanneer je bijvoorbeeld mechanische assemblages, inspectie- of bewakingswerk uitvoert.

Verveling op het werk kan ook het gevolg zijn van te weinig stimulatie van de competenties van de werknemers. “Ik heb drie jaar gestudeerd voor mijn diploma sociaal assistent, en nu steek ik chocolaatjes in doosjes”, zegt Katia. “Dat is absoluut niet het stimulerende beroep waar ik van droomde. Ik dagdroom vaak tijdens mijn werk, de doosjes passeren voor mijn neus en ik besef amper waar ik mee bezig ben. Ik voer mijn werk gewoon mechanisch uit. Ik ben zelfs al eens in slaap gevallen tijdens het werk ! Toen mijn hoofd de band raakte, werd ik weer wakker.” De standaardisering van taken, zodat die steeds op dezelfde manier worden uitgevoerd, kan ook tot verveling leiden en het ontneemt werknemers al hun zelfstandigheid. Hierdoor kunnen ze zich als een robot voelen, waardoor ze afstand nemen van het werk en het werk zijn betekenis kan verliezen. “Ik beantwoord nu al drie jaar dezelfde vragen”, vertelt Sophie, 29 jaar, bedrijfsjuriste. “Ik werd uitgeroepen tot ‘specialiste in ...’ en sindsdien is dat mijn enige rol. Ik ben een robot geworden, ik knip en plak gewoon antwoorden die al zo vaak werden gegeven. Niemand anders wil zich met deze materie bezighouden. Ik zit hier gewoon weg te kwijnen, vraag me af wat mijn toegevoegde waarde nog is ...”

Maar niet alle werknemers reageren op dezelfde wijze op verveling: sommigen hebben er sneller last van dan anderen. Zij slagen er misschien in een creatieve oplossing te vinden om de verveling tegen te gaan, door het spectrum van hun taken te verbreden, hulp aan te bieden aan collega’s, open te staan voor andere opdrachten en dus nieuwe competenties aan te leren.

Ik verveel mij op het werk, dus ... 

Het meest typische gevolg van verveling is waarschijnlijk het vertonen van onproductief of zelfs contraproductief gedrag. Sommigen vermijden het werk door afwezig te zijn of te laat te komen. Ze kunnen ook met opzet slecht werk leveren. Wanneer de verveling bij werknemers toeneemt, krijgen ze ook steeds meer de neiging taken uit te voeren die niet bij hun werk horen. Daar komen dan weer negatieve gevoelens bij kijken. Het is namelijk niet gemakkelijk toe te geven dat je je verveelt op het werk... Er komt al snel schaamte bij kijken. “Wanneer ik begin te breien, voel ik me schuldig”, aldus Noëlle. “Wanneer ik collega’s hoor naderen, verberg ik snel mijn breiwerk en doe ik alsof ik bezig ben op mijn computer, of ruim ik snel wat willekeurige mappen op. Het is echt zielig... Het moeilijkste voor mij is te zien hoe sommige van mijn collega’s echt kreunen onder de werklast, terwijl ik niks te doen heb en hen ook niet kan helpen."

De gevoelens van ontevredenheid en frustratie zijn andere logische gevolgen van verveling. En als de personen niet willen dat men ontdekt dat ze zich vervelen op het werk, kunnen ze zich ook ongerust voelen. Daarnaast steekt soms ook een gevoel van nutteloosheid of zelfs verlies van eigenwaarde de kop op, vooral wanneer de collega’s wél werk hebben. “Ik heb echt geen enkel nut meer”, zegt Steve, administratief medewerker. “Ik voel me volledig waardeloos. Geleidelijk aan hebben ze mij al mijn taken afgenomen. Ik ben er zeker van dat niemand het zou merken als ik niet meer kwam werken ! Bovendien heb ik de indruk dat mijn collega’s jaloers zijn of het mij kwalijk nemen, want zij bezwijken onder het werk. Als ze eens wisten hoe het voor mij steeds moeilijker wordt naar het kantoor te komen om niks te doen... ’s Ochtends kost het mij steeds meer moeite om op te staan, en alleen al de gedachte op het werk aan te komen geeft me hartkloppingen...”

Verveling kan ook fysieke gevolgen hebben, zoals grote vermoeidheid, slaperigheid, aandachtsproblemen, eetstoornissen of bloeddruk- en/of hartproblemen. De auteurs van een artikel in de International Journal of Epidemiology van Oxford in 2010 tonen aan dat wie zich verveelt op het werk, tot drie keer meer kans heeft op hart- en vaatziekten. Woede, vijandigheid en agressiviteit, allemaal negatieve emoties, kunnen soms ook de overhand krijgen bij een werknemer die niet genoeg te doen heeft of onvoldoende gestimuleerd wordt, en mogelijk leiden tot schadelijk, destructief gedrag. Sommigen kunnen onaangepaste en onaangename gedragingen vertonen die hun collega’s kunnen benadelen. Ze zijn ook in staat de fysieke omgeving te vernielen of te saboteren, of gaan zelfs zo ver dat ze materiaal van hun onderneming stelen.

Verschillende auteurs hebben vastgesteld dat het gebrek aan stimulatie leidt tot een mentaal isolement: een ware psychische beproeving die net zo schadelijk kan zijn als een te zware werklast. Deze studies maken echter geen gewag van individuen die zich perfect weten aan te passen aan hun situatie waarin ze niets te doen hebben. Het hangt af van de mentale kracht van de werknemers. Als ze zich weten aan te passen aan de situatie, kunnen ze een evenwicht vinden en gelukkig zijn met een functie zonder enige activiteit, zeker indien ze goed betaald worden.
Elke situatie van onbehagen op het werk, en dus ook een bore-out, kan uiteraard gevolgen hebben voor het privéleven: geduld dat sneller op is, extreme vermoeidheid, plotse agressiviteit, enz. Deze signalen zijn vaak een teken aan de wand en het is belangrijk zich ervan bewust te worden, zodat ze niet te veel schadelijke gevolgen hebben voor de personen zelf of voor hun omgeving.

Hoe verveling op het werk tegengaan ?

Het management en human resources in het algemeen dragen de verantwoordelijkheid bore-outs te vermijden. Ze zijn vaak geneigd zich bezig te houden met werknemers die te veel werk hebben, maar mogen ook diegenen die niet genoeg te doen hebben, niet uit het oog verliezen. Om de professionele betrokkenheid te verbeteren, zou het bijvoorbeeld interessant kunnen zijn werkgroepen in te voeren waaraan medewerkers actief kunnen deelnemen. Die kunnen zich dan bijvoorbeeld inzetten voor projecten voor de ontwikkeling van de onderneming.

Erkennen dat men zich verveelt op het werk is ongetwijfeld de eerste stap naar de oplossing van het probleem. Het is een beslissende stap, die uiteraard onder de persoonlijke verantwoordelijkheid van elke werknemer valt. Vervolgens moet men zich vragen stellen over de oorzaken van deze situatie: komt het probleem eerder door een te lage werklast, of zijn de competenties en opdrachten van de werknemer niet goed op elkaar afgestemd? Daarna kunnen verschillende aanpassingsstrategieën worden ingevoerd.

Proberen opnieuw meer zin te geven aan het werk door creatiever te zijn, is een eerste mogelijke oplossing. Het is echter vooral door de dialoog aan te gaan dat je verandering kan brengen in de situatie : je verhaal doen bij het management, je beleving en moeilijkheden uitleggen, vragen het werk te intensifiëren, te herwaarderen of te heroriënteren.

Het is ook belangrijk, als je opnieuw zin wil geven aan je werk, te vragen dat er duidelijke doelstellingen en uitdagingen worden vastgelegd, en er ook voor jezelf vast te leggen. Opleidingen kunnen ook helpen: beter tijdsbeheer, nieuwe competenties, permanente vorming, enz.

In andere gevallen zal je echter gewoon tijd nodig hebben om te beseffen dat de enige uitweg erin bestaat naar ander werk uit te kijken. Noëlle heeft voor zichzelf de knoop doorgehakt: “Ik kon het echt niet meer verdragen. Ik heb dan een balans opgesteld van mijn competenties en heb op basis daarvan gesolliciteerd: over een maand begin ik als directieassistente, in een bedrijf waar men mij heeft verzekerd dat het mij niet aan werk zal ontbreken...”

Door Coraline Bailly, preventieadviseur psychosociale aspecten bij Cohezio en Siham Zahour, stagiaire bij het psychosociaal departement van Cohezio.

Verscheen eerder in de Franstalige edite van Psychologies Magazine, juni 2017.