Psychosociale belasting bij beroepschauffeurs en bezorgers : de belangrijkste oorzaken

In een vorig artikel hadden we het al over de psychosociale risico’s met betrekking tot verplaatsingen in het kader van het werk. Hoe zit het echter met beroepsmatige chauffeurs en bezorgers, die de hele dag op de baan zijn ? Zijn de psychosociale risico’s voor hen groter ? In dit artikel hebben we het over de risico’s die het vaakst worden vermeld door de betrokkenen zelf.

Vrachtwagenchauffeurs, bezorgers, taxichauffeurs, chauffeurs van (school)bussen of reisbussen, .... Elk van die beroepen heeft zijn specifieke kenmerken. Wat al deze beroepen echter gemeen hebben, is uiteraard het rijden. Rijden is enerzijds repetitief en monotoon maar vereist anderzijds ook een extreme mate van alertheid. We kunnen dan ook veronderstellen dat het werk op de baan de mensen blootstelt aan een chronische stress. Men heeft immers een constante verantwoordelijkheid voor het leven van anderen, zowel dat van passagiers als van andere weggebruikers.

En toch is de stress rond het rijden zélf niet het psychosociale risico dat het vaakst wordt genoemd door werknemers van transportbedrijven. Zij vermelden vooral de volgende 3 risico’s :
 

Agressie door externe personen

Chauffeurs van het openbaar vervoer, reisbussen of taxi’s kunnen blootgesteld zijn aan agressie door het publiek, gericht tegen hen. Dit kan gaan van een gebrek aan elementaire beleefdheid tot verbale of fysieke agressie tot zelfs fraude en vernieling van het materiaal (ruiten breken, stoelen kapotsnijden, stenen gooien, enz.). Het risico op agressie is veel groter dan gemiddeld bij chauffeurs¹, en in het bijzonder bij taxichauffeurs :het risico op fysieke agressie is bij deze laatste groep is 15 keer groter dan gemiddeld, het risico op diefstal dubbel zo groot).

Voor vrachtwagenchauffeurs gaat het vooral om agressie of diefstal van lading op de rustplaatsen langs de autowegen. We stellen vast dat de criminaliteit op die zones langs de snelwegen sinds 2012 toeneemt. Daar zijn twee belangrijke redenen voor : de diefstallen van goederen en de inbreuken die te maken hebben met migranten.

Stress door uurroosters en deadlines

Professionele bestuurders zijn vaak onderworpen aan onregelmatige uurroosters die erg variabel en soms onvoorspelbaar zijn. Ook moeten ze soms 's nachts of tijdens het weekend werken. Die arbeidsomstandigheden verstoren niet alleen hun sociaal leven, maar ook hun gezinsleven. Bovendien dient te worden opgemerkt dat hun ruimte voor autonomie beperkt is. Ze hebben immers geen controle over de organisatie van hun werk : dit wordt bepaald door de volgorde van de leveringen of door de geplande trajecten. En bij het vervoeren van reizigers is er nog minder autonomie.

Veel vrachtwagenchauffeurs en bezorgers zien hun routekaart steeds variabeler of complexer worden, terwijl ook de leveringstermijnen zorgen voor meer stress. Om te beantwoorden aan de eisen van hun werkgevers leveren ze steeds vaker in op hun rusttijd of vakantie. De reglementering betreffende de rij- en rusttijden voor vrachtwagenchauffeurs, die werd ingevoerd om hen de rusttijden te garanderen die ze nodig hebben, lijkt paradoxaal genoeg net een bron van bijkomende stress te zijn geworden. Ze legt immers pauzes op zonder rekening te houden met de vermoeidheid, materiële beperkingen (bv. de beschikbaarheid van een rustplaats) of de druk van de werkgever om de termijnen na te komen. De meeste vrachtwagenchauffeurs voelen zich dan ook genoodzaakt om de controle van de tachograaf te omzeilen².

Het isolement

Werken in isolement is een feit voor elke werknemer die voornamelijk werkt zonder rechtstreeks contact met een collega. Dat geldt ook voor bestuurders, want ook al hebben ze contact met klanten, ze hebben erg weinig rechtstreeks contact met hun collega’s en meerderen.

Dat verhoogt het fysieke risico wanneer de werknemer te maken krijgt met geweld of ongevallen, of wanneer hij ongepast zou handelen en zelf risico’s zou nemen (overdreven snelheid, gebruik van verboden middelen, enz.) : zijn collega’s merken het niet en kunnen niet onmiddellijk ingrijpen. Het isolement kan ook psychisch moeilijk zijn. Het kan leiden tot een gevoel in de steek gelaten te zijn of tot grote frustratie. Bij onvoorziene gebeurtenissen staat de bestuurder er alleen voor.

Alle eisen van het beroep kunnen samen zorgen voor een toestand van voortdurende stress. Dat kan dan weer leiden tot verslavingen (alcohol, kalmerende middelen, enz.), gezondheidsproblemen (vermoeidheid, migraine, slapeloosheid, verhoogde bloeddruk, eetstoornissen, enz.) en uiteindelijk tot uitputting (burn-out). Ook andere gezondheidsproblemen worden in verband gebracht met het rijden zelf (musculoskeletale aandoeningen van de lendenen, bijvoorbeeld). En dan hebben we het nog niet over de gevolgen wat betreft de regelmaat van de werkonderbrekingen en de verhoging van de kans op ongevallen.

Niet alle professionele bestuurders ervaren die stress echter op dezelfde manier en er zijn maatregelen die het mogelijk maken om de negatieve gevolgen van de stressfactoren te beperken. We zullen daar verder op ingaan in het volgende nummer van ACTUASCAN. Wordt vervolgd !

Catherine JADOUL
Manager psychosociaal departement Cohezio

1. "Conduire et santé. Une revue de la littérature", Documents pour le Médecin du Travail n°113, INRS, 1er trimestre 2008

2. "Onderzoek wijst uit : rij- en rusttijden bezorgt vrachtwagenchauffeur veel stress"